ماده 29 قانون آیین دادرسی کیفری

انواع ضابطان دادگستری

ضابطان دادگستری عبارتند از:

الف) ضابطان عام شامل فرماندهان، افسران و درجه داران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که آموزش مربوط را دیده باشند.

ب) ضابطان خاص شامل مقامات و مامورانی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده ضابط دادگستری محسوب می‌شوند؛ از قبیل روسا، معاونان و ماموران زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان، ماموران وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه و ماموران‏ نیروی‏ مقاومت‏ بسیج‏ سپاه‏ پاسداران‏ انقلاب اسلامی. همچنین سایر نیروهای مسلح در مواردی که به موجب قانون تمام یا برخی از وظایف ضابطان به آنان محول شود، ضابط محسوب می‌شوند.

تبصره – کارکنان وظیفه، ضابط دادگستری محسوب نمی‌شوند، اما تحت نظارت ضابطان مربوط در این مورد انجام وظیفه می‌کنند و مسوولیت اقدامات انجام شده در این رابطه با ضابطان است. این مسوولیت نافی مسوولیت قانونی کارکنان وظیفه نیست.

ماده 30 قانون آیین دادرسی کیفریماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری

تفسیر ماده 29 قانون آیین دادرسی کیفری

+ ضابطان دادگستری عبارتند از:

الف) ضابطان عام: ضابطان عام ضابطانی هستند که صلاحیت عام دخالت در مورد هر جرمی را دارند و وظایف و اختیارات آنها محدود به جرایمی معین یا شرایطی خاص نیست.

ب) ضابطان خاص: ضابطان خاص ضابطانی هستند که صلاحیت دخالت آن‌ها محدود به جرایمی خاص یا شرایطی معین است و در غیر از آن جرایم یا بدون تحقق آن شرایط، حق مداخله و اقدام ندارند. در عین حال، باید توجه داشت که ضابط شناخته شدن این افراد در زمینه‌ای خاص، صلاحیت دخالت و اقدام ضابطان عام در این حوزه را نفی و یا محدود نمی‌کند، بلکه اشخاص اخیر در همه حال ضابط دادگستری شناخته می‌شوند.[1]

نکته 2- با توجه به بند «ب» ضابطین خاص حصری نبوده و شامل موارد دیگری نیز می شود، برخی از ضابطین خاص عبارتند از:

• روسا، معاونان و ماموران زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان: این افراد فقط نسبت به امور مربوط به زندانیان، ضابط دادگستری به شمار می‌آیند و حوزه اجرای این وظیفه، محدوده زندان است.
• ماموران وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه: دخالت ماموران وزارت اطلاعات در جرایم خاص زیر ضابط محسوب می‌شوند که شامل:

1. در پرونده های فساد مالی کلان (ماده 4 قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد)
2. پیشگیری و مقابله با فساد و اختلال در امنیت اقتصادی، جرائم سازمان یافته ضد امنیتی، اقدامات تروریستی و تهدیدات نرم امنیتی (ماده 205 قانون برنامه پنجم توسعه)

• ماموران‏ نیروی‏ مقاومت‏ بسیج‏ سپاه‏ پاسداران‏ انقلاب اسلامی: طبق ماده 1 ‌قانون حمایت قضایی از بسیج، ضابط محسوب شدن اعضای بسیج، منوط به تحقق هر سه شرط زیر است:

1. جرم ارتکابی، جرم مشهود باشد.
2. عدم حضور ضابطین دیگر و یا عدم اقدام به موقع آن‌ها و یا اعلام نیاز آنان
3. این افراد مجوب مخصوص ضابط بودن را دارا باشند.

• نیروهای مسلح (غیر از نیروی انتظامی): طبق ماده 144 قانون آیین دادرسی کیفری: «در صورت ضرورت، بازپرس می‌تواند ورود و خروج به محل بازرسی را تا پایان بازرسی ممنوع کند و برای اجرای این دستور از نیروی انتظامی و حسب ضرورت از نیروی نظامی با هماهنگی مقامات مربوط استفاده کند که در این صورت، نیروی نظامی زیر نظر مقام قضائی و در حکم ضابط دادگستری است.»
• فرمانده هواپیما: طبق ماده 32 قانون هواپیمایی کشوری: «در موردی که جنحه یا جنایتی داخل یک هواپیما که بر فراز ایران پرواز میکند یا داخل یک هواپیمای ایرانی در خارج از ایران ارتکاب‌ شود فرمانده هواپیما مکلف است تا زمانیکه مداخله مامورین صلاحیت‌دار میسر باشد طبق مقررات قانون اصول محاکمات جزایی تفتیشات و تحقیقات‌ مقدماتی را به عمل آورده دلائل و مدارک جرم را جمع ‌آوری و تامین نماید و در صورت لزوم می‌تواند موقتا مظنونین به ارتکاب جرم را توقیف کند‌ مسافرین و اعضای هیات رانندگی را تفتیش و اشیائی را که ممکن است دلیل جرم باشد توقیف نماید.
  در مورد این ماده فرمانده هواپیما برای تفتیش جرم و تحقیقات مقدماتی از ضابطین دادگستری محسوب میشود و کلیه وظایفی را که به موجب فصل‌ دوم قانون اصول محاکمات جزایی برای کمیسرهای شهربانی مقرر است عهده ‌دار میباشد.»

• فرمانده کشتی: طبق ماده 85 مکرر 6 قانون دریایی، چنانچه در کشتی جرمی رخ دهد، فرمانده کشتی موظف است تا زمانی که مداخله مقامات صلاحیتدار میسر شود، در مقام ضابط دادگستری است.
• ماموران حفاظت گمرک های کشور: به موجب ماده 37 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، یگان حفاظت گمرک‌های کشور زیر نظر رئیس کل گمرک جمهوری اسلامی ایران ضابط خاص دادگستری محسوب می‌شوند.
• ماموران شکاربانی.
• ماموران اداره جنگل‌بانی.
• ماموران سازمان بنادر و کشتی‌رانی.