ضرر و زیان های ناشی از جرم

طبق ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری، شاکی می‌تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.

زیان معنوی

زیان معنوی عبارت از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی است.

در زیان معنوی دادگاه می‌تواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارت مالی، به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم نماید.

ضرر و زیان معنی ناشی از جرم در کلیه جرایم با هر میزان، به استثنای جرایم مستوجب تعزیرات منصوص شرعی و دیه، قابل مطالبه است.

⇐ به طور مثال شخصی «الف» مرتکب سرقت از شخص «ب» می شود و «ب» در اثر این جرم دچار افسردگی شدید شده باشد دادگاه علاوه بر مجازات «الف»، به دلیل افسردگی «ب» می تواند به مواردی نظیر الزام الف به عذرخواهی در جراید و پرداخت خسارت مالی به «ب» حکم دهد.

منافع ممکن الحصول

منافع ممکن الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صدق اتلاف نماید. همچنین مقررات مرتبط به منافع ممکن الحصول و نیز پرداخت خسارت معنوی شامل جرائم موجب تعزیرات منصوص شرعی و دیه نمی‌شود.

زمان دادخواست ضرر و زیان های ناشی از جرم

طبق ماده 15 قانون آیین دادرسی کیفری، پس از آنکه متهم تحت تعقیب قرار گرفت، زیان دیده از جرم می‌تواند تصویر یا رونوشت مصدق تمام ادله و مدارک خود را جهت پیوست به پرونده به مرجع تعقیب تسلیم کند و تا قبل‏ از اعلام‏ ختم‏ دادرسی، دادخواست ضرر و زیان خود را تسلیم دادگاه کند. لازم به ذکر است که ختم دادرسی با صدور حکم فرق دارد و حتی صدور حکم می تواند یک هفته بعد از ختم دادرسی باشد.

مطالبه ضرر و زیان و رسیدگی به آن، مستلزم رعایت تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی است.

طرح دعوا در دادگاه حقوقی یا کیفری

طبق ماده 16 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه دعوای ضرر و زیان ابتدا در دادگاه حقوقی اقامه شود، دعوای مذکور قابل طرح در دادگاه کیفری نیست، مگر آنکه مدعی خصوصی پس از اقامه دعوی در دادگاه حقوقی، متوجه شود که موضوع واجد جنبه کیفری نیز بوده است که در این صورت می‌تواند با استرداد دعوی، به دادگاه کیفری مراجعه کند.

اما چنانچه دعوای ضرر و زیان ابتدا در دادگاه کیفری مطرح و صدور حکم کیفری به جهتی از جهات قانونی با تاخیر مواجه شود، مدعی خصوصی می‌تواند با استرداد دعوی، برای مطالبه ضرر و زیان به دادگاه حقوقی مراجعه کند. چنانچه مدعی خصوصی قبلاً هزینه دادرسی را پرداخته باشد نیازی به پرداخت مجدد آن نیست.

لذا در صورتی که مدعی خصوصی از اینکه موضوع جنبه کیفری دارد اطلاع داشته باشد مثلا ابتدا در دادگاه کیفری اقدام به شکایت کرده باشد پس از جنبه کیفری موضوع اطلاع داشته و در نتیجه نمی‌تواند دعوای جبران خسارت را از دادگاه حقوقی مسترد و در دادگاه کیفری مطرح کند.

سقوط دعوی عمومی و جبران ضرر و زیان

طبق ماده 20 قانون آیین دادرسی کیفری، سقوط دعوای عمومی موجب سقوط دعوای خصوصی نیست. هرگاه تعقیب امر کیفری به جهتی از جهات قانونی موقوف یا منتهی به صدور قرار منع تعقیب یا حکم برائت شود، دادگاه کیفری مکلف است، در صورتی که دعوای خصوصی در آن دادگاه مطرح شده باشد، مبادرت به رسیدگی و صدور رای نماید.

پس هرگاه دادگاه کیفری متهم را از جهت جنبه عمومی ناشی از جرم تبرئه نماید، نسبت به ضرر و زیان مدعی خصوصی، تصمیم به ادامه رسیدگی و صدور حکم می‌نماید.

البته طبق ماده 506 قانون آیین دادرسی کیفری، موقوف شدن اجرای مجازات در حقوق شاکی یا مدعی خصوصی و اجرای احکام ضبط اشیاء و اموالی که وسیله ارتکاب جرم بوده و یا از ارتکاب جرم تحصیل شده است، تاثیری نخواهد داشت، مگر اینکه علت موقوف شدن اجرای مجازات، نسخ مجازات قانونی باشد.

⇐ بطور مثال در صورتی که دادگاه کیفری حکم به ضبط اموال و اشیای به کار گرفته شده در جرم و جبران خسارت مدعی خصوصی داده باشد و قبل از اجرای حکم مجازات قانونی جرم ارتکابی نسخ شود، جبران خسارت مدعی خصوصی منتفی نمی‌شود اما ضبط اموال و اشیای به کار رفته در جرم منتفی می‌شود.

صدور رای

طبق ماده 17 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه مکلف است ضمن صدور رای کیفری، در خصوص ضرر و زیان مدعی خصوصی نیز طبق ادله و مدارک موجود رای مقتضی صادر کند، مگر آنکه رسیدگی به ضرر و زیان مستلزم تحقیقات بیشتر باشد که در این صورت، دادگاه رای کیفری را صادر و پس از آن به دعوای ضرر و زیان رسیدگی می نماید.

و هرگاه رای قطعی کیفری موثر در ماهیت امر حقوقی باشد، برای دادگاهی که به امر حقوقی یا ضرر و زیان رسیدگی می کند، لازم الاتباع است.