قانون آیین دادرسی مدنی

مصوب ۱۳۷۹/۰۱/۲۱ با آخرین اصلاحات

یکی از عناوین اساسی و مهم علم حقوق که نمایانگر نظام قضائی و شیوه‌های دادرسی و معیار دادگری در هر کشور تلقی می‌شود، آیین دادرسی است. آیین دادرسی بیان‌کننده شیوه رسیدگی به دعاوی، معیار‌های آن و تامین و تضمین‌کننده حقوق شهروندی مردم هر کشور به شمار می‌رود و آیینه عدالت قضائی است. به هیمن دلیل قواعد آن بر نظم عمومی استوار است.

تعریف آیین دادرسی مدنی

«آیین» در لغت فارسی از جمله به مفهوم «رسم، روش و شیوه» آمده است؛ شاید بتوان واژه فرانسوی Procedure را معادل آن دانست، همان گونه که در بعضی از فرهنگ‌های فرانسه_عربی واژه مزبور به «طریقه» نیز برگردان شده است. واژه Procedure که از واژه لاتین Procedere گرفته شده، در زبان جاری فرانسه، به مفهوم اعم آن، به معنای «پیش‌روی» و «نحوه اقدام برای رسیدن به هدف» آمده و از این روست که واژه «آیین» می‌تواند در لغت معادل آن قرار گیرد.

اما در زبان حقوقی ما معادل واژه Procedure، البته به مفهوم اخص آن، «آیین دادرسی» قرار می‌گیرد که مجموعه تشریفاتی را مشخص می‌نماید که از طریق آنها مشکلی حقوقی (به مفهوم اعم) برای رسیدن به راه حلی حقوقی (به مفهوم اعم)، به مرجعی  قضاوتی تسلیم می‌گردد.

بنابراین اگر «مشکل حقوقی»، به مفهوم اعم، مدنی باشد با آیین دادرسی مدنی، اگر کیفری باشد با آیین دادرسی کیفری و اگر اداری باشد با آیین دادرسی اداری روبه رو خواهیم بود. در حقیقت، حقوقی که قانونگذار در مقررات مختلف برای اشخاص پیش‌بینی نموده در اکثریت قریب به اتفاق مواقع مورد تضییع و انکار قرار نمی‌گیرد.

فایده آیین دادرسی مدنی

پیش‌بینی آن دسته از قواعد و مقررات حقوقی که حقوق و تعهدات اشخاص و حدود آن را تعیین می‌نماید («حقوق تعیین کننده») به تنهایی نمی‌تواند پاسخ گوی نیاز‌های عدالت، اخلاق و انصاف باشد و تدوین مقررات دادرسی به مفهوم اعم کلمه («حقوق تضمین کننده»)، می‌تواند متمم آن شمرده شود. در حقیقت، آیین دادرسی ضمانت اجرای حقوقی را بر عهده دارد که در مقررات تعیین‌کننده برای اشخاص پیش‌بینی شده است؛ در نتیجه هدف آیین دادرسی تضمین احقاق حقوق مزبور است.