جرایمی که مستقیما در دادگاه مطرح می شوند
برخلاف اصل کلی که تحقیقات مقدماتی تمام جرایم بر عهده بازپرس است، در چهار مورد زیر پرونده به طور مستقیم در دادگاه مطرح می‌شود و تحقیقات توسط دادگاه انجام می‌شود:
- تمام جرایم منافی عفت (اعم از حدی و تعزیری)
- جرایم تعزیری درجه هفت و هشت
- تمام جرایم افراد زیر 15 سال شمسی
- جرایمی که در حوزه قضایی بخش ارتکاب یافته و از جرایم مذکور در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری یا در صلاحیت دادگاه کیفری دو باشد.
1) جرایم منافی عفت
طبق ماده 306 قانون آیین دادرسی کیفری، به جرائم منافی عفت به طور مستقیم، در دادگاه صالح رسیدگی می‌شود.
منظور از جرائم منافی عفت در این قانون، جرائم جنسی حدی، همچنین جرائم رابطه نامشروع تعزیری مانند تقبیل و مضاجعه است.
2) جرایم تعزیری درجه هفت و هشت
طبق ماده 340 قانون آیین دادرسی کیفری، جرائم تعزیری درجه هفت و هشت، به طور مستقیم در دادگاه مطرح می‌شود. در این مورد و سایر مواردی که پرونده به طور مستقیم در دادگاه مطرح می‌شود، دادگاه پس از انجام تحقیقات به ترتیب زیر اقدام می‌کند:
الف) چنانچه دادگاه خود را صالح به رسیدگی نداند، قرار عدم صلاحیت صادر می‌کند و اگر مورد را از موارد منع یا موقوفی تعقیب بداند، حسب مورد، اتخاذ تصمیم می‌کند.
ب) در غیر موارد مذکور در بند (الف)، چنانچه اصحاب دعوی حاضر باشند و درخواست مهلت نکنند، دادگاه با تشکیل جلسه رسمی، مبادرت به رسیدگی می‌کند. در صورتی که اصحاب دعوی حاضر نباشند یا برای تدارک دفاع یا تقدیم دادخواست ضرر و زیان، درخواست مهلت کنند، دادگاه با اخذ تامین متناسب از متهم، وقت رسیدگی را تعیین و مراتب را به اصحاب دعوی و سایر اشخاصی که باید در دادگاه حاضر شوند، ابلاغ می‌کند.
3) تمام جرایم افراد زیر 15 سال شمسی
طبق تبصره 1 ماده 285 قانون آیین دادرسی کیفری، تحقیقات مقدماتی تمامی جرائم افراد زیر پانزده سال به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان به عمل می‌آید و دادگاه مذکور کلیه وظایفی را که طبق قانون بر عهده ضابطان دادگستری و دادسرا است انجام می‌دهد.
4) جرائم در صلاحیت دادگاه بخش
طبق ماده 336 قانون آیین دادرسی کیفری، در دادگاه بخش، رئیس یا دادرس علیالبدل در جرائم موضوع صلاحیت این دادگاه راساً رسیدگی و رای صادر می‌کند. در این دادگاه وظیفه دادستان از حیث تجدید نظر خواهی از آراء بر عهده رئیس دادگاه است و در مورد آرائی که توسط وی صادر می‌شود بر عهده دادرس علی البدل است.
جرایمی که در حوزه قضایی بخش ارتکاب یافته و از جرایم مذکور در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری یا در صلاحیت دادگاه کیفری دو باشد.
دادگاه بخش در جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری دو صالح به رسیدگی است در این جرایم با توجه به اینکه در بخش، دادسرا تشکیل نمی‌شود رییس یا دادرس علی البدل، هم تحقیقات مقدماتی و هم رسیدگی را انجام می‌دهد و طبق رای وحدت رویه شماره ۷۰۰، رسیدگی به جرم ارتکابی بدون صدور کیفرخواست انجام می‌شود.
در جرایم موضوع ماده ۳۰۲ (اعم از اینکه در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا دادگاه دیگری باشد) رییس دادگاه (و در غیاب وی دادرس علی البدل) به جانشینی از بازپرس اقدام به تحقیقات مقدماتی می‌کند. این تحقیقات تحت نظارت دادستان شهرستان مربوط (شهرستانی که بخش در آن قرار دارد) انجام می‌شود و نه رییس حوزه قضایی بخش. صدور کیفرخواست نیز برعهده همین دادستان است.