ماده 1100 قانون مدنی

در صورتی مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد، در صورت اول و دوم، زن مستحق مهرالمثل خواهد ‌بود. و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید.

تفسیر ماده 1100 قانون مدنی

+ در صورتی که شوهر قدرت بر تسلیم عین مهر را نداشته باشد، باید مثل یا قیمت آن را بدهد.[1]

+ در مورد بطلان مهر به دلیل مجهول بودن یا مالیت نداشتن، استحقاق زن به گرفتن مهرالمثل منوط به نزدیکی با او نیست؛ زیرا خواست دو طرف این بوده که نکاح در برابر مهر باشد.[1]

+ در صورت اول و دوم، که مهر مالیت ندارد و مثل آن نیز معلوم نیست، مهرالمثل به عنوان بدل مهر تعیین شده پرداخته می شود. ولی، در مورد سوم، که حق مالک مانع از درستی مهر و ایجاد ملکیت برای زن است، قانونگذار حکم به دادن مثل یا قیمت آن کرده است تا مفاد توافق درباره میزان مهر محترم بماند.[2]

+ اگرچه ظاهر ماده 1100 قانون مدنی به طور مطلق در مورد بطلان مهرالمسمی در صورتی که مجهول بوده یا مالیت نداشته مهر المثل را مقرر کرده است ولی در این موارد همانند موردی که مهر در نکاح دائم تعیین نشده صحیح و نافذ است و طبق ماده ۱۰۸۷ و ۱۰۸۸ قانون مدنی عمل می‌شود، یعنی هرگاه قبل از نزدیکی مهر تعیین شد همان ثابت و لازم می‌گردد و هرگاه قبل از تعیین مهر نزدیکی واقع شد زوجه صرفا مستحق مهرالمثل خواهد بود. ولی در صورتی که قبل از تعیین مهر و نزدیکی زن بمیرد هیچگونه مهری برای او وجود نخواهد داشت، زیرا در این صورت نکاح بدون مهر منعقد شده و نزدیکی که موجب ثبوت مهر شود نیز محقق نشده است.

+ طبق ماده 1100 قانون مدنی هرگاه مرد قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، به موجب ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی باید نصف مهری که به مقیاس ماده 1100 قانون مدنی معین می‌شود به زن بدهد و اگر آن را قبلا داده است باید نصف آن را استرداد کند.

+ عنوان مجهول بودن مهر غیر از تفویض مهر از طرف زوجین به یکدیگر است؛ زیرا در تفویض ذکری از مهر نمی‌شود و اختیار تعیین میزان مهر به دیگری واگذار می‌شود ولی عنوان مجهول بودن مهر خاص موردی است که مهر ذکر می‌شود ولی به صورت اجمالی و مبهم.

+ در صورت وقوع نزدیکی مهر المثل به عهده زوج مستقر می‌گردد، با این توضیح که بطلان مسمی موجب بطلان تسمیه است پس قبل از نزدیکی چیزی بر عهده زوج نیست، اما با نزدیکی مهرالمثل ثابت می‌شود؛ زیرا وقتی عوضین باطل شود طرف مقابل موظف است معوض را باز گرداند و چنانچه بازگشت معوض امکان‌پذیر نباشد قیمت آن باید تحویل گردد و در مانحن فیه مهریه باطل بوده و چون به علت صحت عقد نکاح بازگشت عوض ممکن نیست، بنابراین قیمت آن که مهرالمثل است پرداخت می‌شود.

+ چون مهرالمثل در فقه امامیه و قانون مدنی ایران با نزدیکی بر ذمه شوهر مستقر می‌گردد، لذا صرف عقد موجب استحقاق آن نیست، بلکه باید قائل شد مقصود قانونگذار در ماده 1100 قانون مدنی این بوده که زن پس از نزدیکی مستحق مهرالمثل است.

+ در صورتی که مهر عین معین باشد و ملک زوج نباشد مهر فضولی است و به همین علت منوط به اجازه مالک است و اگر آن را اجازه نکرده اگر مثلی باشد زوجه مستحق مثل می‌باشد و اگر قیمتی باشد مستحق قیمت آن خواهد بود.

+ هرگاه مهر مستحق‌الغیر در آید این امر موجب تبدیل مهرالمسمی به مهرالمثل نمی‌شود، بلکه طبق ماده 1100 قانون مدنی در چنین مواردی که اگر مهر مالی مثلی باشد باید مثل آن و اگر قیمی باشد قیمت آن پرداخت شود، مگر این که صاحب مال اجازه دهد. در تائید این نظر می‌توان گفت، عدم تبدیل مهرالمسمی به مهر المثل در راستای اراده زوجین و حمایت از آن است و قابلیت جایگزین قیمت یا مثل ملک غیر وجود دارد.