ماده 1104 قانون مدنی

کمک کردن در استحکام مبانی خانواده

زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.

تفسیر ماده 1104 قانون مدنی

+ هیچ یک از زن و شوهر حق ندارد بابت خدمات که در خانواده انجام می‌دهد و کمک‌هایی که به همسر خود می‌کند مطالبه اجرت نماید.

+ حکم مندرج در ماده 1104 قانون مدنی صرفا یک دستور اخلاقی نیست، بلکه دارای ضمانت اجرایی قانونی است.

+ حکم که در ماده فوق مدنظر قانون گذار بوده دستور اخلاقی است؛ زیرا مصادیق نشوز در متون فقهی مشخص گردیده و آن مواردی همچون سوءرفتار و یا عدم اطاعت زوجه از زوج در اموری که بر او واجب است می‌باشد. لذا عدم انجام کارهای دیگر که از مصادیق نشوز نیست، ضمانت اجرای ندارد. بلکه دارای جنبه‌های اخلاقی و معنوی است. از این رو، آنچه که ضمانت اجرایی دارد آن چیزی است که از مصادیق نشوز محسوب می‌شود و در غیر این موارد چون دلیلی در دست نیست نمی‌توان ضمانت اجرایی در نظر گرفت، بلکه بنابر حکم عقلی و اخلاق انجام آن لازم است.

+ هرگاه عدم انجام وظایف ناظر به کل تربیت اولاد باشند، فاقد ضمانت اجرایی است ولی در مورد مبنای خانواده و تحکیم بنیاد آن باشد، دارای ضمانت اجرایی است. ماده ۱۱۰۴ قانون مدنی با توجه به جنبه آمرانه ضمانت اجرایی در بر دارد، زیرا در مفهوم ماده و آثار عدم رعایت تشیید در مبانی خانواده قطعا آنچه که مدنظر قانونگذار از تشکیل و بقاء خانواده است اخلال ایجاد می‌گردد، مثلا در مواردی که زوج با بددهنی محیط خانواده را متشنج می‌سازد.

علاوه بر اینکه در کوتاه مدت باعث انحطاط و فساد خانواده می‌شود باعث عسر و حرج زوجه نیز می‌شود. اگرچه زوجه نمی‌تواند به استناد حکم مندرج در ماده ۱۱۰۴ قانون مدنی تقاضای طلاق نماید ولی می‌تواند به استناد تخلف از وظایف زوجیت و عدم رعایت ماده فوق عسر و حرج خود را ثابت کند و طبق ماده 1130 قانون مدنی طلاق بگیرد.

+ مبانی خانواده که قانون زن و شوهر را مکلف کرده در تشیید و تحکیم آن بکوشند، اموری هستند که خانواده بر پایه آن استوار و تحکیم یافته و آن عبارتست از عشق و محبت و علاقه و وابستگی عاطفی زن و شوهر به یکدیگر که نگهبان و حافظ بقاء و تثبیت خانواده و موجب عفت و عصمت و پرهیزگاری و تقوای هر یک از زن و شوهر می‌گردد.

+ توجیه عدم استحقاق اجرت این است که هر یک از زوجین منتی بر دیگری ندارد، زیرا وظیفه اخلاقی و حقوقی خود را برای تأمین رفاه و تشیید مبانی خانواده و تربیت فرزندان مشترک انجام داده است.

+ مواد ۱۱۰۳ و ۱۱۰۴ مفاهیم نزدیک به هم دارند، مثلا هر گاه زوجه در مدیریت امور خانه در حدود وسع اقدام نکند اگر نام این کار سوء معاشرت نباشد حداقل بر خلاف اصول عرفی راجع به تشیید مبانی خانواده می‌باشد و داخل در مفهوم نشوز می‌شود.

+ معاضدت مفهومی عرفی دارد حدود آن با توجه به عرف و عادت و مقتضیات زمان و مکان تعیین و مشخص می‌شود، مثلا مسکن، خرید لوازم و نیازمندی‌های منزل بر حسب زمان و مکان بر عهده مرد یا زن باشد یا زن مکلف به اداره امور داخلی منزل باشد.

+ ضمانت اجرایی ماده فوق در مواردی اسقاط حق نفقه است و در حالت مشقت بار زندگی امکان درخواست طلاق است. به نظر می‌رسد، ضمانت اجرایی ماده 1104 قانون مدنی در خود مفهوم ماده مزبور مستتر است؛ زیرا اولا: قانون گذار از لفظ امر «باید» استفاده کرده و خود این امر ضمانت اجرایی است که به صورت کلی از عدم انجام تکالیف زن و مرد ایجاد می‌شود و ضمانت اجرایی نیز بر حسب جنس یا طلاق است یا عدم استحقاق نفقه، ثانیا: تشیید مبانی خانواده مفهوم کلی است که کلیه تکالیف زوجین در راستای حفظ و تداوم آن است، لذا بدیهی است که عدم رعایت و انجام آن دارای ضمانت اجرایی عمومی حاکم بر عدم انجام تکالیف شخصی و مشترک است.