ماده 1103 قانون مدنی
قانون مدنی » جلد دوم: در اشخاص » کتاب هفتم: در نکاح و طلاق » باب اول: در نکاح » فصل هشتم: در حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر
حسن معاشرت در زوجیت
زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.
تفسیر ماده 1103 قانون مدنی
+ سوء معاشرت در صورتی منجر به نشوز می‌گردد که تشدید شده باشد، این در حالی است که:
اولا: مشخص نیست تشدید چه میزانی از سوء معاشرت است و با چه معیار محاسبه خواهد شد.
ثانیا: طبق این نظر صرف سوء معاشرت موجب نشوز نیست، بلکه باید تشدید شده باشد.
ثالثا: سوء معاشرتی دارای ضمانت اجرایی است که موجب نشوز شود.
به نظر می‌رسد، صرف سوء معاشرت باهر درجه و میزان داخل در این مفهوم است و آنچه به آن ضمانت اجرایی می‌بخشد عرف است چه بسا به کار بردن الفاظ توهین‌آمیز نسبت به زنی دارای ضمانت اجرایی باشد و نسبت به زن دیگر چنین نباشد آنچه که از مفهوم حسن معاشرت با توجه به آیه شریفه قابل استنباط است همزیستی و زندگی مسالمت‌آمیز و همراه با عشق و محبت و نیکی بدون چشم داشت است، اگر چه نسبت به مورد دوم ضمانت اجرایی وجود ندارد.
ولی به چنین رفتار و گفتاری سوء معاشرت گفته می‌شود زنی که در چنین خانواده‌ای رشد و پرورش یافته الفاظ توهین‌آمیز نسبت به او از درجه اهمیت کمتری برخوردار است و نمی‌توان آن را موجب طلاق دانست.
ولی اگر تکرار همین سوء معاشرت به حدی برسد که زن را دچار ناامیدی و یأس و عسر و حرج نماید و حس اعتماد به نفس و عشق و امید به زندگی را از دست بدهد دیگر نمی‌توان گفت چنین رفتاری نسبت به او موجب طلاق نخواهد شد.
+ حسن معاشرت از لوازم ضروری و موجب دوام و بقاء زوجیت و زندگی مشترک زوجین است. اگر مردی حسن معاشرت را رعایت نکند زندگی غیر ممکن می‌شود و به موجب ماده 1130 قانون مدنی حق طلاق برای زن ایجاد می‌شود و اگر زن از وظایف شرعی و قانونی خود تخلف کند، در این صورت ناشزه محسوب می‌شود. از آنجا که حسن معاشرت در روابط زوجین امری بدیهی و مسلم است، هرگاه قانون گذار حسن معاشرت را در ماده 1103 قانون مدنی ذکر نمی‌کرد زوجین برای بقاء و تداوم زندگی مجبور به حسن معاشرت بودند.
+ مقصود از حسن معاشرت رفتار و اخلاق نیکو و شایسته زوجین با یکدیگر در حدود عرف و عادت زمان و مکان می‌باشد تا بدین وسیله محیط آرام و همراه با آسایش برای زندگی مشترک ایجاد گردد، به همین علت زن و شوهر باید با خوشرویی و مسالمت با یکدیگر در زیر یک سقف زندگی کنند.
به نظر می‌رسد، منظور از حسن معاشرت رعایت دقیق و کامل انجام وظایف و مسئولیت‌هایی است که در روابط زوجین از طریق شرع و قانون و عرف لازم است و نیز رعایت عدالت و تعادل منصفانه و منطقی در اجرای حقوقی است که در اثر انجام تکلیف برای او در نظر گرفته شده است. اگرچه طبق ظاهر ماده 1103 قانون مدنی حسن معاشرت صرفا مفهومی است حاکم در روابط زن و شوهر ولی هدف آن تثبیت و ثبات خانواده و رسیدن به آرامش و سعادت شخص و نهایتا جامعه است، به همین علت در برخی موارد دارای ضمانت اجرایی است.
+ حدود مفاهیم معاشرت به معروف» به تعبیر قرآن مجید و نیز «حسن معاشرت» در تعبیر قانون مدنی را عرف احتیاطی مشخص می‌کند که بر حسب زمان و مکان تغییر می‌کند، اما در تعریف کلی می‌توان گفت هرگونه عملی که از مصادیق توهین، تحقیر و آزار به شمار می‌آید آرامش و مهر و محبت خانوادگی را مختل سازد، مشمول سوء معاشرت و مغایر با معاشرت به معروف و امسالک به معروف است که تعابیر قرآنی است و این دو مفاهیم اثباتی است که زوج باید با رفتارهای انسانی و اخلاق حسنه به اثبات برساند.
+ حسن معاشرت نسبت به اشخاص مختلف است؛ بدین صورت که نسبت به دوستان و افراد جامعه حسن تفاهم و حسن خلق کافی است. ولی در زندگی مشترک زوجین این میزان از حسن معاشرت کافی نیست، بلکه باید امور دیگر از قبیل داشتن روابط جنسی سالم، وفاداری، از خودگذشتگی و ایثار، محبت و … را رعایت کنند.
+ اگرچه مصادیق حسن معاشرت در ماده 1103 قانون مدنی ذکر نشده است ولی می‌توان برای تعیین آن به عرف و عادت مسلم مراجعه کرد. چه بسا غر نزدن یا تکلیف به سکونت در زیر یک سقف واحد اگر از مصادیق مقتضیات عقد نباشد یکی از مصادیق بارز حسن معاشرت باشد، لذا مرد باید زن را در منزل مشترک بپذیرد و زن نیز باید به آن منزل برود.
+ حسن معاشرت مفهوم عرفی دارد و بر حسب زمان و مکان و آداب و رسوم اقوام و خانواده‌های فرق می‌کند. طبق بند ۲، ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی به زوجه این حق داده شده است که هرگاه زوج سوء معاشرت داشته باشد از دادگاه تقاضای طلاق نماید. به نظر می‌رسد، حسن معاشرت مفهومی عرفی است که شرع و قانون نیز در تشکیل و تثبیت آن نقش مهم و به سزایی دارد، مثلا در رعایت عدالت با زن، داشتن اخلاق نیکو، خوب همسرداری، صداقت، احترام، رفتار عاشقانه و خاضعانه، مساعدت در انجام تکالیف لازم است.
ولی این که در شکل ظاهری و نحوه اجرای آنها عرف زمان تغییرات ایجاد کرده است ولی این مصادیق اعتبار و هویت خود را از شرع و یا قانون اتخاذ کرده است، به همین دلیل باید به منابع آنها «قرآن، احادیث» رجوع کرده و براساس ضابطه‌ای که بر مبنای آنها در نظر گرفته شده و در هر زمان ارزش و اعتبار خود را با توجه به فطرت و طبیعت انسان حفظ کرده و تنها طریق سعادت انسان است بررسی کرد، از این رو فرضا نمی‌توان گفت با توجه به مفهوم عرفی رعایت عدالت با زن در یک زمان این است.
و در زمان دیگر چنین و یا اینکه با یک زن با توجه به وضعیت شخصی و خانوادگی او این است و با زن دیگر با توجه به شرایط دیگر چنین است. در این موارد مفهوم حسن معاشرت با توجه به احکام و دستورالعمل‌های شرع یکسان است. بله در مواردی مصادیق از حسن معاشرت وجود دارد که اعتبار خود را از عرف یا قانون می‌گیرد و بر این اساس و ضابطه نسبت به شخص تعیین می‌شود.
+ تمام اموری که از نظر اجتماع توهین محسوب می‌شود یا رفتاری که با عشق و احترام به کانون خانواده و اقتضای محبت و همدلی بین زن و شوهر در تناقض باشد، سوء معاشرت محسوب می‌شود، به نظر می‌رسد، هرگونه عمل یا رفتار و گفتار در ارتباط با تکالیف و حقوق زوجین به درستی و با توجه به معیارهای شرعی و قانونی و عرفی انجام نشود و داخل در مصادیق حسن معاشرت قرار نگیرد سوء معاشرت محسوب می‌شود.
منابع