ماده 1108 قانون مدنی

اثر نشوز زن بر استحقاق نفقه

هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.

تفسیر ماده 1108 قانون مدنی

+ در ماده 1108 قانون مدنی صرفا ضمانت اجرایی نشوز عدم استحقاق نفقه است و از امور دیگر که حقوق شرعی شوهر است ذکر به میان نیامده است، این در حالی است که در نشوز زن شوهر باید ابتدائا زن خود را موعظه و نصیحت نماید و هرگاه مؤثر نیفتد با او هم بستر نشود و این هم موثر نشود او را در حد متعارف تنبیه بدنی کند نه به طور افراط یا از نظر انتقام و در ضرب هم بایستی افراط نشود به طوری که آثار جراحت در بدن او ظاهر شود و هرگاه افراط کند، مستحق مجازات خواهد بود.

به نظر می‌رسد، با توجه به گستردگی و پیچیدگی روابط شخصی و خانوادگی زوجین و عدم تشخیص درست علت و عامل نشوز و بعضا سوء استفاده احتمالی مردان و افراط در آن طبق قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ هرگونه تنبیه بدنی ممنوع و موجب مجازات خواهد بود.

+ در نکاح دائم، شوهر مکلف به پرداخت نفقه به زن خود می‌باشد. معهذا اگر زن بدون مانع مشروع از انجام وظایف زوجیت امتناع کند و به اصطلاح، از شوهر خود تمکین نکند مستحق نفقه نخواهد بود (ماده 1108 قانون مدنی). امتناع از انجام وظایف زوجیت اصطلاحا نشوز و زنی که از شوهر تمکین نمی‌کند ناشزه نامیده می‌شود. نشوز مانع استحقاق نفقه و بار اثبات آن بر عهده شوهر است.

+ قانون مدنی تمکین به معنای عام را به وظایف زوجیت در ماده 1108 قانون مدنی تفسیر نموده است.

+ اگرچه در فقه دو نظر وجود دارد یعنی یک نظر این است که نفقه به مجرد عقد واجب نمی‌شود، بلکه تمکین نیز شرط وجوب آن است و نظر دیگر این است که نفقه به محض عقد واجب و به ذمه شوهر مستقر می‌شود و نشوز مانع آن است، در حقوق ایران نظر دوم که نظر مشهور فقها نیست، مورد پذیرش قانون گذار در ماده ۱۱۰۶ و ۱۱۰۸ قرار گرفته است. از این رو صرف اثبات نکاح به وسیله زن در دعوای مطالبه نفقه کافی است و دادگاه به محض احراز این رابطه حکم به پرداخت نفقه خواهد بود، مگر اینکه شوهر ثابت کند زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کرده است.

+ هرگاه زنی ساعتی از روز را نشوز کند تمام آن روز ناشزه محسوب می‌شود، اگرچه قانون مدنی در این باره ساکت و حکمی ندارد. به نظر می‌رسد، آنچه ملاک و موجب نشوز زن می‌شود در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی این است که زن از وظایف زوجیت خود امتناع ورزد و در این امتناع فرقی نمی‌کند که یک یا دو بار و یا ساعتی از روز باشد، به محض امتناع از وظایف مانند عدم اطاعت از زوج، خروج بدون اجازه، تندرویی و متشنج کردن زندگی نشوز ثابت می‌شود ولو اینکه به میزان لحظه‌ای باشد و چون این امر حادث شده است تا دلیلی بر رفع آن نباشد زن همچنان ناشزه محسوب می‌شود.

ولی از آنجا که نشوز امری حادثی است با ترک موجد آن مرتفع می‌شود و از طرف دیگر دلیلی بر استمرار نشوز در صورت انجام وظایف آن وجود ندارد و به ویژه اینکه انجام وظایف زوجیت ضد نشوز است لذا با وجود تمکین نشوز معنا ندارد.

+ با توجه به تفسیر حقوقی عموم ماده ۱۱۰۴ قانون مدنی مبنی بر لزوم همکاری زوجین در تشیید مبانی خانواده و تربیت فرزندان مفهوم وظایف زوجیت در ماده 1108 قانون مدنی عمومیت می‌یابد و هرگونه عدم همکاری خانوادگی مصداق نشوز می‌گردد.

+ با توجه به فقه امامیه دلایل موجه امتناع را به چهار دسته تقسیم کرده‌اند (یک) مورد ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی (دو) امتناع از وطی دبر (سه) – سفر با اذن زوج (چهار) مواردی که با وجود رابطه زوجیت و طی زوجه حرام است:

۱) عده شبهه که زن شوهردار نگه می‌دارد و شوهر باید عزلت کند.

۲) حال حیض و نفاس و احرام و روزه واجب و اعتکاف واجب و ایلاء و ظهار قبل از تکفیر و حالت مرض مانع و زمان ضیق وقت نماز.

تبصره: نشوز از افضاء صغیره موجب سقوط نفقه ایام حیات نیست چه ممکن است ماهیت ترک انفاق به معنی متعارف در این مورد نباشد به همین جهت باید پس از طلاق و حتی پس از شوهر کردن هم به او نفقه بپردازد.

+ هرگاه زن و شوهر درباره پرداخت نفقه اختلاف کنند شوهر مدعی است، مگر اینکه ظاهر زندگی مشترک و زناشویی و قراین دیگر دلالت بر پرداخت نفقه کند.