خیار تبعض صفقه (مواد 441 تا 443 قانون مدنی)

مفهوم خیار تبعض صفقه (441)

نکته: خیار تبعض صفقه وقتی حاصل می‌شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد. در این صورت، مشتری حق ‌خواهد داشت بیع را فسخ نماید یا به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است قبول کند و نسبت به قسمتی که بیع باطل بوده است ثمن را استرداد کند.

نکته: خیار تبعض صفقه وقتی حاصل می‌شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد. همجنین خیار تبعض صفقه علاوه بر بطلان (استحقاق دیگری بر مبیع باشد، یا نداشتن مالیت و قدرت تسلیم و مانند این‌ها.) در فسخ و انفساخ عقد نیز پدید می‌آید.  بنابراین از نظر تحلیلی عقد واحد به اعتبار مورد ممکن است قابل انحلال به عقود متعدده (قاعده انحلال عقد واحد به عقود متعدد) باشد.

مثال: اگر بعض از مبیع، مالیت نداشته باشد، بیع نسبت به بعض، باطل است و نسبت به بعض دیگر، خریدار از جهت تبعض صفقه، خیار فسخ دارد.(وکالت 85)

محاسبه ثمن بخش باطل (442)

نکته: در مورد تبعض صفقه قسمتی از ثمن که باید به مشتری برگردد به طریق ذیل حساب می‌شود:

‌آن قسمت از مبیع که به ملکیت مشتری قرار گرفته منفرداً قیمت می‌شود و هر نسبتی که بین قیمت مزبور و قیمتی که مجموع مبیع در حال اجتماع دارد‌ پیدا شود به همان نسبت از ثمن را بایع نگاه داشته و بقیه را باید به مشتری رد نماید.

نکته: هرگاه بیع نسبت به بعض مبیع باطل باشد و خریدار به دلیل تبعض صفقه بخواهد بخشی از ثمن را استرداد کند، به نسبتی که میان قیمت مجموع و قیمت بخشی که به ملکیت خریدار درآمده است، باید از ثمن معامله، کسر شود.(سراسری 85)

مثال: بایعی خانه‌ای را که سه دانگش متعلق به او سه دانگ دیگرش ملک غیر است بدون اجازه شریک به مبلغ یک میلیارد تومان می‌فروشد. اگر شریک، معامله مربوط به سهم خود را تنفیذ نکند و سه دانگ خانه به تنهایی ۴۰۰ میلیون تومان ارزش داشته باشد، مشتری حق فسخ معامله را دارد و یا می‌تواند شش دهم از ثمن معامله را مسترد کند.(سراسری ۹۵)

لزوم جهل مشتری در خیار تبعض صفقه (443)

نکته: تبعض صفقه وقتی موجب خیار است که مشتری در حین معامله عالم به آن نباشد، ولی در هر حال ثمن تقسیط می‌شود.