حق انتفاع چیست؟ انواع حق انتفاع
تعریف حق انتفاع
حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند.
+ از تعریف ماده ۴۰ قانون مدنی چنین بر می‌آید که:
اولا، حق انتفاع یک حق عینی است و موضوع آن شی معین مادی، اعم از منقول یا غیرمنقول، است.
ثانیا، موضوع حق انتفاع مال متعلق به غیر یا مالی است که مالک خاص ندارد.
حق انتفاع به بیان ساده‌تر دو حالت دارد:
1. حق استفاده از مالی که متعلق به دیگری است؛
2. حق استفاده از مالی که مالک خاص ندارد؛ مانند مباحات یا لقطه.
+ در حق انتفاع همیشه برای مال موضوع آن، دو صاحب حق وجود دارد:
۱) منتفع، که حق استعمال و انتفاع از عین به او واگذار شده.
۲) مالک که صاحب عین است، و در اثر قرارداد سهم بزرگی از حقوق خود را به منتفع واگذار کرده است.
انواع حق انتفاع
در قانون مدنی سه قسم حق انتفاع ذکر شده است:
- عمری و رقبی و سکنی و حق حبس
- وقف
- حق انتفاع از مباحات
1) عمری
عمری حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخص به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد.
2) رقبی
رقبی حق انتفاعی است که از طرف مالک برای مدت معینی برقرار می‌گردد.
3) سکنی
اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد سکنی یا حق سکنی نامیده می‌شود و این حق ممکن است به طریق عمری یا به طریق رقبی برقرار شود.
4) حبس مطلق
اگر حق انتفاع به طور مطلق و بدون قید مدت به کسی داده شده باشد، آن را حبس مطلق گویند. و حق مزبور تا فوت مالک خواهد بود مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع کند.
اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد سکنی یا حق سکنی نامیده می‌شود و این حق ممکن است به طریق عمری یا به طریق رقبی برقرار شود.
5) وقف
وقف در لغت به معنی ایستادن و نگهداشتن است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود. منظور این است که عین مال از نقل و انتقال و تلف حفظ و منافع آن به مصارف خیر اختصاص داده شود.
وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.
6) حق انتفاع از مباحات
در مورد حق انتفاع از مباحات در قانون مدنی فقط یک ماده (ماده 92 قانون مدنی) برای این عنوان آورده است. بنابراین طبق این ماده، افراد می‌توانند حق انتفاعی برای خود، با رعایت مقررات، نسبت به مال مباح ایجاد کنند، بدون اینکه قصد تملک آن را داشته باشند.
هر کس می‌تواند با رعایت قوانین و نظامات راجِعه به هر یک از مباحات از آنها استفاده نماید.
زوال حق انتفاع
مطابق قانون مدنی، حق انتفاع در موارد ذیل زایل می‌شود:
۱) در صورت انقضاء مدت (ماده ۵۱ قانون مدنی): هرگاه حق انتفاع مقید به مدتی باشد، بدیهی است که با انقضاء مدت این حق زایل خواهد شد.
۲) در صورت تلف شدن مالی که موضوع انتفاع است (ماده ۵۱ قانون مدنی): هرگاه مال مورد انتفاع تلف شود، حق انتفاع نیز زایل خواهد شد؛ زیرا وجود حق مزبور متفرع بر وجود عین است و با زوال عین حقی باقی نخواهد ماند.
۳) در صورتی که حق انتفاع برای اشخاصی که در حین عقد هنوز به وجود نیامده‌اند به تبع موجود برقرار شود آنها اصلا به وجود نیایند. در این صورت، بعد از موت منتفع اصلی حق انتفاع زایل خواهد شد (ماده ۴۵ قانون مدنی).
۴) در صورتی که حق انتفاع به مدت عمر شخصی برقرار شده باشد و این شخص فوت نماید (مستنبط از ماده ۴۱ قانون مدنی).
۵) در صورتی که حق انتفاع بدون تعیین مدت برقرار شده باشد (حبس مطلق) و مالک فوت یا رجوع نماید (ماده ۴۴ قانون مدنی).