عقد مزارعه و مساقات (مواد 518 تا 545 قانون مدنی)

تعریف مزارعه (518)

+ مزارعه عقدی است که به موجب آن احد طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد که آن را زراعت کرده و حاصل را‌ تقسیم کند.

← مالک زمین را مزارِع و كسی را كه زراعت می‌كند، عامل می‌گویند.

+ تعریف دکترین از مزارعه: معامله‌ای است که، به منظور زراعت و شرکت در محصول، بین مالک زمین یا منافع آن با عامل زرع برای مدت معین انجام می‌شود. حصه مشاع مزارع و عامل از محصول و التزام به تهیه سایر عوامل زرع به تراضی معین خواهد شد.

+ زراعت به قسمی از کاشتن گفته می‌شود که با بذر یا حبه یا دانه انجام می‌پذیرد، مانند کشت گندم و جو و برنج و حبوبات. ولی، آنچه را که به وسیله نهال در زمین کاشته و بارور می‌شود، در اصطلاح «غرص» می‌نامند، خواه ثمره آن میوه باشد یا گل یا تنها به منظور ایجاد سایبان و زیبایی مورد استفاده قرار گیرد. در ماده ۳۳ قانون مدنی نیز کلمه «حبه» در برابر «اصله» به کاربرده شده است.

← باید دانست که سبزیکاری و صیفی کاری، مانند کشت خیار و بادمجان و هندوانه و سبزیجات و انواع بوته‌های ناپایدار، هرچند در عرف زراعت نامیده نمی‌شود، از نظر موضوع چنان با زراعت نزدیک است که می‌توان آن را تابع قواعد مزارعه شناخت.

لزوم تعیین حصه به اشاعه (519)

نکته: در عقد مزارعه، حصه هر یک از مزارع و عامل باید به نحو اشاعه، از قبیل ربع یا ثلث یا نصف و غیره، معین گردد و، اگر به نحو دیگر باشد ‌احکام مزارعه جاری نخواهد شد.

شرط افزوده بر حصه (520)

نکته: در مزارعه جائز است شرط شود که یکی از دو طرف، علاوه بر حصه از حاصل، مال دیگری نیز به طرف مقابل بدهد.

نکته: اگر در عقد مزارعه شرط شود علاوه بر حصه ای که فیمابین طرفین مقرر شده سهمی اضافی از محصول به طرف دیگر تعلق گیرد، عقد صحیح است.

تعیین حصه بر مبنای قرارداد و عرف (521)

نکته: در عقد مزارعه ممکن است هر یک از بذر و عوامل مال مزارع باشد یا عامل؛ در این صورت نیز حصه مشاع هر یک از طرفین بر طبق‌ قرارداد یا عرف بلد خواهد بود.

لزوم داشتن حق تصرف در زمین (522)

نکته: در عقد مزارعه لازم نیست که متصرف زمین مالک آن هم باشد، ولی لازم است که مالک منافع بوده باشد یا به عنوانی از عناوین، از قبیل ‌ولایت و غیره، حق تصرف در آن را داشته باشد.

نکته: زمین می‌تواند بین مزارع و عامل مشاع باشد.

حق فسخ عامل جاهل به آماده نبودن زمین (523)

نکته: زمینی که مورد مزارعه است باید برای زرع مقصود قابل باشد، اگر چه محتاج به اصلاح یا تحصیل آب باشد؛ و اگر زرع محتاج به عملیاتی‌ باشد از قبیل حفر نهر یا چاه و غیره و در حین عقد جاهل به آن بوده باشد، حق فسخ معامله را خواهد داشت.