اهلیت طرفین (مواد 210 تا 213 قانون مدنی)

طبق ماده 210 قانون مدنی، متعاملین (طرفین معامله) باید برای معامله اهلیت داشته باشند. اهلیت در لغت به معنی شایستگی آمده است.

در تعریف اهلیت می‌توان گفت؛ اهلیت به طور مطلق عبارت است از توانایی قانونی شخص برای دارا شدن یا اجرای حق.

اهلیت دارا بودن حق و تکلیف که اصطلاحا به آن «اهلیت تمتع» یا «حق تمتع» گفته می‌شود و دیگری، اهلیت اجرای حق و تکلیف که از آن با عنوان «اهلیت استیفا» یا حق استیفا» نام برده می‌شود.

انواع اهلیت

۱) اهلیت تمتع: توانایی قانونی برای داراشدن حق

۲) اهلیت استیفا: توانایی قانونی برای اجرای حق

شرایط اهلیت

طبق ماده 211 قانون مدنی، برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند.

الف) بلوغ

عبارت است از رسیدن فرد انسان به مرحله کمال طبیعی که در آن، نیروی جنسی بیدار می‌شود و شخص برای ازدواج آمادگی پیدا می کند، چنین شخصی بالغ نامیده می‌شود.

باید گفت صغیر با رسیدن به سن بلوغ، از حجر خارج می‌شود، جز در امور مالی که خروج از حجر و استقلال صغیر در اعمال حقوقی منوط به احراز رشد است و صرف رسیدن به سن بلوغ موجب اهلیت و استقلال در امور مالی نیست.

ب) عقل

عقل عبارت از نیروی اندیشه است که انسان به کمک آن از معلومات خود به شناسایی مجهولات می‌رسد و خوب و بد اشیا و اعمال خود و اشخاص را در سطح متعارف می شناسد و اراده او نسبت به کردار او حاکمیت دارد و عاقل کسی است که دارای چنین نیرویی بوده و از حاکمیت اراده برکردار خویش برخوردار باشد.

نیروی تمییز و عقل طبق این تعریف، دارای ماهیت واحد است و کسی که عاقل است ممیز هم هست و برعکس، شخص ممیز دارای عقل می‌باشد.

ج) رشد

رشد عبارت است از اینکه تصرفات شخص در اموالش عاقلانه باشد. کسی که دارای رشد است رشید نامیده می‌شود. در مقابل رشد، عدم رشد (سفه) و در مقابل رشید، غیر رشید (سفیه) به کار می رود.

طبق ماده 1208 قانون مدنی، غیررشید کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلائی نباشد.

نکته: معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند به واسطه عدم اهلیت باطل است.