اشتباه در معاملات (مواد 199 تا 201 قانون مدنی)

+ اشتباه بطور کلی تصور غلطی است که آدمی از چیزی دارد؛ و در مبحث معاملات عبارت است از تصور نادرست معامله کننده درباره یکی از ارکان یا عناصر عقد.[1]

---

+ اشتباهات در عقد:

۱) اشتباه مانع یا اشتباه مبطل عقد (اشتباهی که عقد را باطل می کند)

۲) اشتباهی که در وضعیت عقد بی تاثیر است.

3) اشتباهاتی که موجب حق فسخ می‌شوند.

---

+ اشتباهاتی که عقد را باطل می‌کند:

۱) اشتباه نسبت به خود موضوع معامله

۲) اشتباه مربوط به شخص طرف معامله

3) اشتباه در نوع عقد و ماهیت عقد

4) اشتباه در موضوع عقد

---

توضیحات:

۱) اشتباه نسبت به خود موضوع معامله  (وصف اساسی مورد معامله مثل جنس، صورت نوعی، قدمت تاریخی) (۲۰۰)

نکته: خود موضوع معامله ممکن است در سوالات تستی با نام هایی دیگری بیاید که همگی همان “خود موضوع معامله” است  مانند: ماهیت مورد معامله یا ماهیت موضوع عقد، اوصاف جوهری یا ذاتی، وصف جانشین ذات مورد معامله، جنس مورد معامله، صورت نوعیه یا عرفیه مورد معامله. که می توان همه این عناوین را در کلمه “وصف اساسی مورد معامله یاوصف اساسی موضوع عقد” خلاصه کرد.

 

۲) اشتباه مربوط به شخص طرف معامله (۲۰۱)

نکته: اشتباه در شخص طرف به صحت معامله خللی وارد نمی‌آورد مگر در مواردی که شخصیت طرف علت عمده عقد بوده باشد.

---

+ واژه “علت” در ماده 201 قانون مدنی به معنی “علت غایی” است و نباید آن را با “علت فاعلی” اشتباه و مخلوط کرد.

– کلمه «غايی» در لغت به معنای نتيجه، اثر، هدف و فايده آمده است.

– علت فاعلی عبارت است از موجودی که موجود دیگری (معلول) از آن پدید می آید.

---

+ اشتباه در وصف اساسی همسر، حتی اگر شرط شده باشد، موجب خیار فسخ است نه بطلان.

---

+ اشتباه در شخص طرف معامله زمانی موجب بطلان می شود که شخصیت علت عمده عقد باشد.

---

+ در عقود تبرعی (مانند هبه) اشتباه در شخصیت طرف مقابل موجب بطلان عقد است.

---

 

3) اشتباه در نوع عقد و ماهیت عقد (194)

 

4) اشتباه در موضوع عقد (194)

+ منظور از “فرد قیمی مورد عقد“، به این معناست که مورد معامله از اموال قیمی است.

---

 

5) اشتباه در صورت عرفی موضوع معامله (353)

 

+ اشتباهاتی که موجب حق فسخ برای مُشتَبِه (اشتباه کننده) می‌شود:

1) اشتباه در قیمت و ارزش مورد معامله (ماده 416) [خیار غبن]

2) اشتباه ناشی از تدلیس (ماده 438)

3) اشتباه در کمیت مورد عقد (ماده 438)(235)(343)

 

1) اشتباه در قیمت و ارزش مورد معامله (416) [خیار غبن]

+ اشتباه در ارزش مورد معامله به شخصی که اشتباه کرده اختیار فسخ معامله را می دهد.

---

نکته: هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن، می‌تواند معامله را فسخ کند.

---

نکته: غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد.

---

+ فقط در صورتی که غبن فاحش باشد معامله را می‌توان فسخ نمود.

---

 

2) اشتباه ناشی از تدلیس (438)

3) اشتباه در کمیت مورد عقد (235، 343، 438)

4) اشتباه در اوصاف مهم (اوصاف فرعی (اوصاف عَرَضی – اوصاف اصلی- ) مورد معامله (خیار تخلف از وصف) (زمانی که این اوصاف وارد قلمرو تراضی متعاقدین شده باشند.

نکته: در صورت اشتباه در اوصاف فرعی موضوع قرارداد، معامله صحیح و قابل فسخ است.

---

+ اوصاف فرعی يا عرضی: اوصاف فرعی، در نقطه مقابل اوصاف اصلی عبارت است از اوصافی که تغییر در آن‌ها تأثیری در ماهیت و ذات شیء نداشته باشد. در فقه از این اوصاف به اوصاف عرضی تعبیر شده که اشتباه در آن‌ها تأثیری در عقد ندارد.

---

+ انواع اوصاف مورد معامله:

1) اوصاف اساسی (خود موضوع معامله)

2) اوصاف مهم

3) اوصاف غیراساسی (غیر مهم)

---

 

5) اشتباه در جهت (هدف یا علت)، هدف یا علت معامله – اشتباه در شخصیت طرف معامله – اشتباه در دواعی و انگیزه های خاص یکی از طرفین، در صورتی که در عقد شرط شود، و در صورت تخلف، اشتباه کننده، حق فسخ دارد(خیار تخلف از شرط).

نکته: اشتباه در انگیزه عقد، اشتباه در منظور عقد، اشتباه در علت عقد، اشتباه در تصور، اشتباه در گمان کردن، اشتباه در قصد کردن، همگی اشتباه در انگیزه و داعی چون وارد قلمرو تراضی طرفین نشده است و موجب بطلان یا ایجاد حق فسخ نمی‌شود بلکه معامله صحیح و نافذ و غیرقابل فسخ است.

---

نکته: اوصاف مهم عقد، هر چند اشتباه در اموری است که در جلب توجه و تمایل اشخاص موثر است و به همین جهت اوصاف مذکور باید در هنگام عقد معلوم باشد، ولی سبب بطلان معامله نخواهد شد و حتی به خودی خود هم نمی‌تواند سبب پیدایش حق فسخ برای اشتباه‌کننده باشد، مگر در چهارچوب شرایط و مقررات بعضی خیارات.

---

 

6) اشتباه در اوصاف طرف معامله (حتی زمانی که شخصیت طرف معامله علت عمده عقد باشد).(1128)

---

+ اشتباه در مواردی که نه موجب حق فسخ است و نه بطلان عقد:

1) اشتباه در قیمت به صورت جزئی.

2) اشتباه در اوصافی که وارد قلمرو قرارداد نشده است. (مثلا زمانی که فقط عتیقه بودن مورد معامله مدنظر است و جنس آن در توافق ذکر نشده است)

3) اشتباه در طرف معامله، در صورتی که علت عمده عقد نباشد.

4) اشتباه در جهت معامله و انگیزه ها.

---

+ نکته مهم 1: زمانی که غبن یا تدلیس در خود موضوع معامله است. و ضمانت اجرا اشتباه که بطلان عقد است بر ضمانت اجرا غبن و تدلیس که حق فسخ است مقدم است.

---

+ عیوب اراده (عیوب رضا) شامل : اشتباه و اکراه می‌باشد.

---

 

 

---